2024 жылғы 5 қарашада халықаралық қауымдастықтың ерекше қызығушылығын тудырған АҚШ президенттік сайлауы өтті. Бұл саяси додада жеңісті екінші мәрте республикалық партияның кандидаты, АҚШ-тың 45-ші президенті Дональд Трамп иеленді.
Бұл сайлауды ерекше еткен қандай факторлар бар және оның маңызы неде?
Біріншіден, АҚШ – әлемдегі жетекші держава әрі ең ірі экономика. Елдің ішкі саясаты көптеген мемлекеттерге ықпал етіп қана қоймай, оның сыртқы саясаты да халықаралық аренада маңызды рөл атқарады. Ресей мен Украина арасындағы соғыс, сондай-ақ Таяу Шығыстағы тұрақсыздық жағдайында АҚШ-тағы биліктің өзгеруі аталған дағдарыстардың даму бағытына айтарлықтай әсер етуі мүмкін.
Екіншіден, екі негізгі үміткер – Дональд Трамп пен Камала Харрис халықаралық мәселелер бойынша түбегейлі қарама-қарсы көзқарастарды ұстанды. Бұл сайлаудың тек АҚШ үшін ғана емес, жаһандық саясат үшін де маңыздылығын арттыра түсті.
Үшіншіден, сайлаудағы негізгі тартыс «тербелмелі» штаттарда – Аризона, Джорджия, Мичиган, Невада, Пенсильвания, Солтүстік Каролина және Висконсинде өтті. Трамп пен Харрис аталған өңірлерге ерекше көңіл бөліп, жарнама мен үгіт-насихатқа миллиардтаған доллар жұмсады. Бұл штаттардағы жеңіс жалпы сайлау нәтижелеріне шешуші ықпал етті.
Төртіншіден, биылғы науқанның айрықша ерекшеліктерінің бірі – The Washington Post газетінің мәлімдемесі болды. Басылым бұған дейін дәстүрлі түрде демократиялық кандидаттарды қолдаса, биыл президенттікке үміткерлердің ешқайсысын жақтамайтынын жариялады.
Бесіншіден, тәуелсіз пікірталас алаңы ретінде подкасттардың танымалдығының артуы байқалды. Дональд Трамп дәстүрлі БАҚ-тан тыс кең аудиторияға үндеу жасау үшін подкасттарды белсенді түрде пайдаланды.
Алтыншыдан, АҚШ-тың саяси мәдениеті шамамен 250 жыл бойы қалыптасып, қазіргі уақытта қоғамның оң және сол қанаттарға жіті бөлінуімен сипатталады. Бұл бөлініс әсіресе 1963 жылы Джон Кеннедидің өлтірілуінен кейін күшейе түсті. Егер демократтар жеңіске жетсе, 2021 жылдың қаңтарында Трамп жақтастары ұйымдастырған тәртіпсіздіктерге ұқсас оқиғалардың қайталану қаупі жоғары.
Жетіншіден, АҚШ тарихындағы ең даулы болуы мүмкін бұл сайлаудың алдында екі үміткер де заңгерлерді тартып, ықтимал сот процестеріне дайындық жүргізді. Олар даулы сайлау нәтижелеріне қарсы тұру үшін түрлі құқықтық сценарийлер әзірледі.
I. КАНДИДАТТАРДЫ ҰСЫНУ
АҚШ-тағы сайлау жүйесі соңғы жүз жылда қалыптасқан дәстүрлі әдістер бойынша өткізіледі. Әдетте, бұл сайлауға жетекші екі партияның негізгі кандидаттары қатысады.
Праймериздер мен съездер сияқты рәсімдер республикалық және демократиялық партияларда ұқсас түрде өтеді, бұл сайлау процесінің тұрақтылығын көрсетеді. Әр партияның өзіндік символикалық түс схемасы бар: республикашылар қызыл түспен, ал демократтар көк түспен белгіленеді. Екі партияның праймериздері мен конгрестері, әдетте, бір мезгілде өтіп, қарқынды саяси бәсекелестік тудырады.
АҚШ тарихындағы 60-шы президенттік сайлау нәтижесінде елдің 47-ші Мемлекет басшысы сайланады.
10 қыркүйекте Камала Харрис пен Дональд Трамп арасындағы президенттік пікірталас өтті. CNN және SSRS жүргізген жедел сауалнамаларға сәйкес, америкалықтардың 63%-ы Харриске қолдау білдірген. Сонымен қатар, консервативті Fox News арнасы да оның пікірталастағы жеңісін мойындады.
II. САЯСИ ТЕХНОЛОГИЯЛАР
Дональд Трамп пен Камала Харристің сайлау штабтары сайлаушылармен тиімді байланыс орнату үшін әртүрлі үгіт-насихат әдістерін, соның ішінде дәстүрлі және заманауи медианы кеңінен қолданды.
АҚШ құрылған кезден бастап саясаттағы отбасының рөлі маңызды болып саналады. Үміткерлер көбінесе жұбайларын, балаларын, сондай-ақ отбасылық фотосуреттер мен бейнематериалдарды алға тартып, сайлаушыларға отбасылық құндылықтардың маңыздылығын көрсетуге тырысады.
Трамптың сайлауалды науқаны оның көшбасшылық қабілеті, шешендік шеберлігі және харизмасына негізделді. Оның медиа стратегиясында келесі тәсілдер ерекше рөл атқарды:
Подкасттарды белсенді пайдалану;
Әлеуметтік желілерде танымал тұлғалармен тікелей эфирлер өткізу;
Миллиондаған ізбасарлары бар ықпалды қайраткерлердің қолдауы (Илон Маск, Такер Карлсон, Роберт Кеннеди-кіші);,
Қарапайым халықпен жақындасу мақсатында McDonald’s-те жұмыс істеу және шағылыстыратын жилет киіп, қоқыс таситын көлікпен жүру;
Трамптың сайлауалды бағдарламасы ұлттық қауіпсіздік, шекараны нығайту, заңсыз көші-қонмен күресу, есірткі картельдерін жою, сондай-ақ АҚШ-тың экономикалық және энергетикалық тәуелсіздігін қамтамасыз ету мәселелеріне бағытталды.
Харристің сайлауалды штабы саяси технологиялардың кең спектрін қолданды. Медиа платформалар, атақты тұлғалардың қолдауы және креативті коммуникациялар оның электораттық позициясын нығайтуға және әртүрлі сайлаушылар тобын тартуға ықпал етті. Оның стратегиясында келесі әдістер қолданылды:
San Diego Comic-Con-ға қатысып, «Симпсондар» анимациялық сериалының жанкүйерлеріне үндеу жолдау, сондай-ақ консервативті Fox News арнасына сұхбат беру;
Танымал шоу-бизнес өкілдерінің қолдауы (Тейлор Свифт, Дженнифер Лопес, Опра Уинфри, Джордж Клуни, Роберт Де Ниро, Билли Эйлиш, Эминем және т.б.);
АҚШ-тың бұрынғы және қазіргі президенттерінің қолдауы (Джимми Картер, Билл Клинтон, Барак Обама, Джо Байден);
Харристің сайлауалды бағдарламасы тұрғын үйге қолжетімділікті арттыру, студенттік қарыздарды есептен шығару, медициналық сақтандыруды кеңейту, климаттың өзгеруімен күресу және ЛГБТҚ қауымдастығының құқықтарын қорғау бағыттарын қамтыды.
III. САЙЛАУАЛДЫ БАҒДАРЛАМА
Дональд Трамп пен Камала Харрис өздерінің сайлауалды бағдарламаларында негізгі мәселелер бойынша түбегейлі қарама-қарсы көзқарастарды ұсынды.
Трамп «AGENDA 47» («АҚШ-тың 47-ші президентінің күн тәртібі») бағдарламасы аясында шекараны нығайту, заңсыз көші-қонмен күресу, есірткі картельдерін жою, сондай-ақ экономикалық және энергетикалық тәуелсіздік арқылы ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мәселелеріне басымдық берді. Бұл бағдарлама билікті президенттің қолында шоғырландыруға және федералды үкіметті қысқартуға бағытталған «мұра» консервативті талдау орталығының «PROJECT 2025» ұсынысымен үндеседі.
Өз кезегінде, Харрис «A NEW WAY FORWARD FOR THE MIDDLE CLASS» («Орта тап үшін жаңа жол») бағдарламасын ұсынып, орта таптың мүдделеріне назар аударды. Оның саяси платформасы тұрғын үй субсидияларын арттыру, студенттік қарыздарды кешіру, медициналық сақтандыруды кеңейту, сондай-ақ LGBTQ құқықтарын қорғау және экологиялық әділеттілікті қамтамасыз ету шараларын қамтыды. Сыртқы саясатта Харрис АҚШ-тың халықаралық аренадағы дәстүрлі бағытын ұстануға ниетті екенін мәлімдеді.
АҚШ-тың САЙЛАУ ЖҮЙЕСІНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
АҚШ президентін сайлау бірнеше кезеңнен тұрады:
Алдын ала сайлау (Primaries): Партиялар ашық немесе жабық түрде кандидаттарды анықтау үшін штаттарда партияішілік сайлау өткізеді.
Кокустар: Кейбір штаттарда праймериздің орнына үміткерді талқылау және таңдау үшін жиналыстар ұйымдастырылады.
Ұлттық съездер: Әр партияның съезі өтіп, онда делегаттар президенттікке ресми кандидат ұсынады.
Жалпы сайлау (General Election): Қарашаның бірінші сейсенбісінде өтеді. Бұл күні сайлаушылар өз таңдауларын жасайды, бірақ дауыс тікелей кандидаттарға емес, сайлаушылар алқасына беріледі.
Сайлаушылар жүйесі: Әр штаттың сайлаушылар саны оның Конгрестегі өкілдерімен (сенаторлар мен өкілдер палатасының мүшелері) тең. Жалпы саны – 538 сайлаушы. Президент болып сайлану үшін үміткерге кемінде 270 дауыс жинау қажет.
Сайлаушы (Elector): Бұл – өз штатындағы сайлау нәтижесіне сүйене отырып, Президент пен Вице-президентке дауыс беретін сайлау алқасының мүшесі. Сайлаушылар партиялық съездерде немесе әр штаттағы партиялық процедуралар арқылы таңдалады.
Мерзімінен бұрын және пошта арқылы дауыс беру: Көптеген штаттарда сайлаушылар мерзімінен бұрын дауыс бере алады. Кейбір штаттар бюллетеньдерді тіркелген сайлаушыларға автоматты түрде жібереді, ал кейбіреулерінде сайлау толығымен пошта арқылы өткізілуі мүмкін.
Электрондық дауыс беру: АҚШ-та кейбір штаттарда қолданылады. Бұл жүйе сайлаушыларға дауыс берудің ыңғайлы тәсілдерін ұсынуға мүмкіндік береді, оның ішінде сайлау учаскелеріндегі электрондық машиналар мен онлайн платформалар бар.
Сайлаушылардың дауыс беруі: Желтоқсан айында сайлаушылар алқасы жиналып, Президентті таңдау үшін дауыс береді. Бұл дауыс нәтижелері Конгресске жіберіледі.
Дауыстарды санау және ұлықтау: Қаңтарда Конгресс сайлаушылардың дауыстарын ресми түрде есептейді. Жаңа Президент 20 қаңтарда ант қабылдайды.