Авиация саласы өзінің қиын жағдайына жақындап келеді. Қазақстанның континенттік транзиттік хаб ретіндегі жағдайын жақсарту үшін азаматтық авиация саласындағы қордаланған мәселелерді шешу қажет.
ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕР:
1.1 Ішкі нарықта авиациялық отынның тапшылығы. Бүгінде авиациялық отынның тапшылығы жылына 300 мың тоннаға жуық. Сондай-ақ қазақстандық авиациялық жанармайдың сапасына қатысты мәселе бар. Анықтама: Елімізде TS-1/RT маркалы керосин өндіріліп, пайдаланылады. Халықаралық әуе көлігі қауымдастығы (IATA) стандарттарына сәйкес Jet A-1 ұсынылады.
1.2 Авиациялық отынның қымбаттығы. Азаматтық авиация комитеті авиациядағы негізгі проблемалар – маусымдылыққа, мұнай бағасының өсуіне және делдалдардың болуына байланысты (20-30% маржа белгіленеді) авиациялық отынның қымбаттауына әкелетінін растады.
1.3 Әуе билеттерінің жоғары құны. Отандық авиакомпаниялар сұраныс маңызды болып табылатын динамикалық баға жүйесін пайдаланады.
1.4 Әуежай қызметтерінің тарифтері мен алымдары. Әуежайдың реттелетін тарифтерінің белгілі бір бөлігі 13 жыл бұрын белгіленді, бұл әуежайдың табыстылығын арттыруға кедергі келтіреді. Оның үстіне аймақтық әуежайлардың негізгі кірісі мемлекет бекіткен тарифтердің көлеміне байланысты. Анықтама: Қазақстандағы әуежай салығы бір адамға шамамен $8, Еуропа елдерінде — $27-30, Түркияда (Стамбул) — $25, Грузияда — $24 құрайды.
1.5 Әуежайлардың қаржылық мәселелері. Қазақстандағы әуежайлар (Алматы мен Астанадағы әуежайларды қоспағанда) негізінен рентабельді емес (6 әуежай субсидия алады). Көптеген әуежайлар өзін-өзі қамтамасыз ететін нысандар емес екенін ескере отырып, үкімет әуежайларды өз балансынан алып тастауда (22 әуежай еуропалық инвесторлардың бақылауында болады).
ИНФРАҚҰРЫЛЫМ ПРОБЛЕМАЛАРЫ:
1.1 Әуежайлардың материалдық-техникалық жабдықталуы. Аэродромдардың негізгі қорларының тозуы 68%-ға жетеді. Осылайша, 2023 жылдың көктемі мен жазында Қазақстанның 7 әуежайында ұшу-қону жолағын пайдалану уақытша тоқтатылды. Көлік министрлігінің мәліметінше, әуежайлардағы 230-ға жуық арнайы техниканы жаңарту қажет.
1.2 Аэродром аймағындағы құрылыстар. Бас прокуратураның 2017-2020 жж. тексерулері бойынша аэродром аймағында 100 мыңға жуық нысан әуежай комиссияларының рұқсатынсыз салынған (ең өткір мәселелер Алматы, Шымкент, Атырау, Ақтөбе қалаларында). Бұл ретте аэродром маңындағы аумақта объектілердің болуы әуеайлақтың жарамдылығы туралы сертификат беруге кедергі болып табылмайды.
1.3 Авиациялық сегменттегі апаттың жоғары деңгейі. 2022 жылы адам шығынынсыз 2 авиациялық оқиға және 84 уақиға (2021 жылы 54 оқиға) орын алды. Бұл ретте елдегі 14 әуежайда бейнебақылаудың талапқа сай емес жағдайы байқалады. Әуе оқиғаларының ең көп саны (75%) 2011 жылдан 2022 жылға дейін авиациялық жұмыстарды орындайтын операторлар арасында (авиациялық оқу орталықтарын қоса алғанда) байқалады.
1.4 Цифрландырудың жеткіліксіз деңгейі. Әуе жүктері уақытының 85%-ға жуығы жердегі қағазбастылыққа кетеді (1 жүкті әуе тасымалы үшін 30-ға дейін құжат түрін толтыру және 100-ден астам көшірме жасау қажет), ал тасымалдау уақыттың тек 15%-ға жуығын алады.
КАДРЛЫҚ ПРОБЛЕМАЛАР:
2023 жылы авиациялық кадрларға қажеттілік 1617 маманды құраса, 2023-2024 оқу жылында 534-ке жуық маманның оқуларын бітіруі жоспарлануда. Көлік министрлігінің болжамы бойынша 2025 жылға қарай кадр тапшылығы күтілуде — жыл сайын 500-600 маман. Бұл ретте Қазақстанда авиация саласындағы мамандарды бір ғана жоғары оқу орны – Азаматтық авиация академиясы дайындайды, оның түлектері Халықаралық азаматтық авиация ұйымының (ИКАО) стандарттарына сәйкес келмеуіне байланысты сұранысқа ие емес.
ЭКОЛОГИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕР:
1.1 Биоотын өндірісінде ілгерілеушіліктің жоқтығы. Атмосфераға пайдаланылған газдардың аз шығарындыларымен сипатталатын Jet A-1 авиациялық отынын (биоотын емес) өндіруге көшу 2018 жылдан бері әлі жүзеге аспағанын ескере отырып, үлкен шығындарды қажет ететін биоотын (SAF) туралы айту Қазақстанда әлі ерте.
1.2 Әуе кемелерінің шудың ластануы. Авиациялық сектордағы жұмыс шудың ластануының жоғарылауымен байланысты (80% жағдайда ұшқыштың дисквалификациясының себебі созылмалы сенсорлық есту қабілетінің жоғалуы болып табылады). Аэродромдардың айналасындағы шудың ластануы тұрғын үйлерге де әсер етеді. Осылайша, 2024 жылдың Шудың ластануы мен қауіпсіздікке байланысты Ақтөбе әуежайы қала сыртына көшіріліп, қаладан 20 шақырым қашықтықта орналасатын болады.